DZIEJE KWILCZA

DZIEJE KWILCZA

 W pierwszych wiekach tworzenia się państwa Polan Kwilcz leżał pomiędzy dwoma szlakami z Poznaia przez Międzyrzecz i dalej na zachód – tzw. trakt lubuski oraz z Poznania przez Sieraków, Pszczew do Szczecina. Właśnie przy tych szlakach powstały osady potem miasta.

Przypuszcza się, że już w XIII wieku w Kwilczu istniał kościół. Najstarsza wzmianka w dokumentach pisanych dotycząca terenów obecnej gminy Kwilcz dotyczy wsi Miłostowo i pochodzi z 1218 r. Z nazwą miejscowości Kwilcz można spotkać się w dokumentach pisanych z 1388 r. W aktach grodzkich poznańskich jest zapis: „Debeslaus de Quilcze”, a także „Quilecz”, „Quilicz” i „Quilcz”. Nazwa Kwilcz pochodzi od nazwy strumienia Kwilcz, a ta od kwilenia ptaków lub szumu – kwilenia wody. W XIV w. okolice Kwilcza znalazły się w nowo utworzonym powiecie poznańskim, stan taki istniał do końca XVIII w. Dobra kwileckie obejmujące środkową część obecnej gminy, należały do rodu Bylinów Szreniawitów, których część osiadła na tym terenie przyjęła w XV w. nazwisko Kwileccy. Zachodnia część obecnej gminy z ośrodkiem w Prusimiu należała do Nałęczów, a później do Ostrorogów. Pomimo, że dość znaczna osada miała charakter zabudowy miejskiej, Kwilcz nigdy praw miejskich nie otrzymał. W dobie reformacji, w 2 połowie XVI w. Kwilcz stał się jednym ze znaczniejszych w Wielkopolsce ośrodków braci czeskich. Szlachta mieszkająca na terenie parafii kwileckiej przyjęła nową wiarę. Ówczesny dziedzic Kwilcza – Jan Kwilecki, zmuszał chłopów do zmiany wiary i uczestnictwa w nabożeństwach protestanckich, ustalając karę 4 grosze dla kmieci i 2 dla zagrodników za nieobecność na nabożeństwach.

W latach 1766 do 1782 obok starego drewnianego kościoła pobudowano nowy murowany, a w latach 1792 do 1793 wybudowano 45 metrową wieżę. W czasie drugiego rozbioru Polski Kwilcz dostał się pod panowanie pruskie. Budowa na początku XIX w. nowego traktu komunikacyjnego z Berlina przez Kostrzyn, Skwierzynę, Pniewy do Poznania spowodowała duże ożywienie gospodarcze Kwilcza i okolicznych miejscowości. Powstała tu m.in. jedna z pierwszych w kraju cukrowni, która w późniejszym okresie uległa likwidacji.

W 1818 r. Kwilcz znalazł się w granicach nowo utworzonego powiatu międzychodzkiego. W 1833 r. istniało w Kwilczu wójtostwo. Dnia 7 kwietnia 1872 r. dla zamanifestowania patriotycznej postawy stanu chłopskiego (okres Kulturkampfu) odbył się w Kwilczu wielki wiec włościan, na który przybyli chłopi ze wsi oddalonych nawet o 30 km. Na wiecu uchwalono publiczne oświadczenie odrzucające zarzuty Bismarcka i popierające posłów polskich w walce z germanizacją.

W obecnych granicach gmina została utworzona z dniem 1 stycznia 1973 r.

Historia Ziemi Kwileckiej jest ściśle związana z historią rodziny Kwileckich, najbardziej znani to: Franciszek Antoni (1725 – 1794) – Marszałek Trybunału Koronnego, konfederat barski, Stefan (1839 – 1900) – działacz polityczny i gospodarczy, uczestnik powstania styczniowego, Franciszek Maria (1875 – 1937) – działacz gospodarczy, rzeźbiarz. Należy również wspomnieć postać Jana Wilhelma Kassyusza (1787 – 1848) – ten kalwiński kaznodzieja i proboszcz parafii kalwińskiej w Orzeszkowie współdziałał z Karolem Marcinkowskim, Karolem Libeltem, Maciejem Mielżyńskim; do grona przyjaciół należeli również Andrzej Niegolewski i Gustaw Potworowski. Rzeczą bez precedensu w owych czasach był fakt, że kalwińskiego kaznodzieję odwiedzał w Orzeszkowie arcybiskup gnieźnieński i poznański Marcin Dunin. J. W. Kassyusz zmarł w czasie epidemii cholery 8 listopada 1848 r. w domu Macieja Mielżyńskiego w Chobienicach (gm. Siedlec k. Wolsztyna).

Zabytki

Na terenie gminy Kwilcz zachowały się cenne zabytki, które dostarczają dowodów bogatej historii Wielkopolski. Do zabytków prawnie chronionych w Kwilczu należą:

Kwilcz - Klasycystyczny kościół p. w. św. Michała (1766 – 1781) z wieżą (1792 – 93) z hełmem w kształcie obelisku. W kościele są ołtarze z obrazami z XVII i XVIII w., ambona, nagrobki Kwileckich z około 1781 – 90 r., przy kościele ogrodzenie i kaplice późnobarokowe z około 1780 – 90 r. oraz figura Matki Boskiej z 1790 r.

Kwilcz - w północnej części wsi jest park krajobrazowy z wartościowym drzewostanem. Na skraju parku znajduje się późno klasycystyczny pałac Kwileckich z około 1830 r. oraz dwie oficyny z 2 połowy XVIII w. W sąsiedztwie są zabudowania folwarczne oraz czworaki z XIX w.

Orzeszkowo było znaczącym ośrodkiem kalwinizmu. Na pierwszej fotografii znajduje się kościół ewangelicko - reformowany zboru kalwińskiego. Przy szosie znajduje się cmentarz kalwiński założony w  tym miejscu na początku XIX w. W latach 1983 – 86 cmentarz został uporządkowany i zamieniony na lapidarium. Najokazalszym nagrobkiem jest obelisk J. W. Kassyusza ( około 4 m wysokości ).  

Rozbitek - dwór, park, kaplica grobowa, zespół folwarczny; dość duża wieś ( 246 osób ), znana od 1399 r., należała wówczas do Dobiesława z Kwilcza. Pierwotnie nazwa wsi brzmiała Rozbratanie. W 1827 r. Rozbitek przeszedł w ręce niemieckiej rodziny von Reiche. Nowi właściciele pobudowali okazałą rezydencję – neogotycki pałac oraz duży zespół folwarczny. W roku 1880 w Rozbitku mieszkało 351 mieszkańców. Zachowane do dzisiaj fragmenty stajni świadczą o dawnej świetności tej miejscowości. Na piękno tego zespołu zabudowań folwarcznych wskazuje Włodzimierz Łęcki w „Architekturze Niedostrzeganej”. Przed Pałacem rozciąga się jedna z największych alei platanowych w Polsce (około 80 sztuk platanów).